«Θανάση, εγώ ήρθα εδώ για να αλλάξουμε την Ελλάδα. Δεν με ενδιαφέρει να γίνω αρχηγός κάποιου παλαιού τύπου κόμματος, με παλιές, σκουριασμένες ιδέες»!

• Εγώ θα προχωρήσω έστω κι αν αύριο με ακολουθήσει μόνο η νεολαία. Αυτούς θέλω. Με αυτούς θα προχωρήσω…

Ο Αντρέας Παπανδρέου επιστρέφει στην Ελλάδα στις 16 Αυγούστου 1974. Μέχρι την 3η Σεπτέμβρη περνάνε 18 ημέρες συσκέψεων, συζητήσεων, ζυμώσεων και μεγάλων αποφάσεων για την προετοιμασία της ίδρυσης του Κινήματος. Ημέρες έντονες, πυρετώδεις θυμάται ο Θανάσης Τσούρας, 42 χρόνια από εκείνες τις ώρες που έμελλε να αλλάξουν την πορεία της χώρας. Και εξιστορεί πώς, ύστερα από συσκέψεις που δεν είχαν ωράριο, διαμορφώθηκε το τελικό κείμενο, μέσα από το οποίο γεννήθηκε το ΠΑΣΟΚ.

«Έπρεπε να αναλύουμε, να σκεπτόμαστε και να αποφασίζουμε τις θέσεις και τις δράσεις μας σε δύο επίπεδα. Πρώτα, για την κατάσταση στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Μια Ελλάδα όπου η Δημοκρατία προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της με δυσκολίες και προβλήματα, που ακόμη είναι ορατά και υπαρκτά μετά την επτάχρονη δικτατορία. Μην ξεχνάμε πως όλο το χουντικό παρακράτος είναι ακόμη υπαρκτό. Μια Κύπρος αιματοβαμμένη, κατεχόμενη στο βόρειο τμήμα της και με αβέβαιο μέλλον για τις ελεύθερες περιοχές.

Και, δεύτερον, πρέπει ταυτόχρονα να δουλεύουμε για τη θεμελίωση του νέου πολιτικού Κινήματος. Οι συνεδριάσεις, συνεχείς και πολύωρες. Είχαμε 16-18 ώρες την ημέρα και τη νύχτα συνέχεια εκεί. Στο Καστρί, στο σπίτι των Παπανδρέου. Που είχε γνωρίσει ιστορικές στιγμές με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Που συνέχιζε να γράφεται σε αυτό Ιστορία με τον Αντρέα. Πολλές φορές οι συσκέψεις, ιδιαίτερα για τη Διακήρυξη, γίνονταν στο διπλανό ξενοδοχείο, ‘‘Το Καστρί’’, όπου σήμερα είναι το Επιμορφωτικό

Κέντρο της Αγροτικής Τράπεζας. Σε μια αίθουσα ντουμάνι από τα τσιγάρα και με τα τραπέζια φίσκα από τα φλιτζάνια του καφέ. Ο Αντρέας, πανταχού παρών. Να καθοδηγεί, να συντονίζει, να ακούει, να συζητά. Και κυρίως να εμπνέει και να ενθαρρύνει.

Κόσμος να πηγαίνει και να έρχεται. Απλοί πολίτες, δημοκράτες, από την Αθήνα και την επαρχία.

Που ήθελαν συνήθως μόνο να σφίξουν το χέρι του Παπανδρέου και να του πουν “είμαστε εδώ, δίπλα σου”. Αντιστασιακοί. Παλιά στελέχη της Ένωσης Κέντρου. Και πάνω απ’ όλα νεολαίοι. Πολλοί νεολαίοι. Μαγεμένοι από τον Ανδρέα. Από τα λόγια του, τη στάση του πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, τις ιδεολογικές του θέσεις, το όραμά του για τη νέα Ελλάδα.

Είναι χαρακτηριστικό πως πριν από τις 3 Σεπτέμβρη μόνο μία φορά μίλησε ο Αντρέας σε δημόσιο χώρο. Ήταν στον κήπο στο Καστρί, σε νεολαίους. Μια βραδιά που όσοι βρέθηκαν εκεί δεν θα την ξεχάσουν ποτέ. Ήταν εκεί που ο πρόεδρος και η νέα γενιά της εποχής δέθηκαν σε μια σχέση ζωής.

Καστρί, 2 η ώρα το πρωί, 3 Σεπτέμβρη 1974, η Διακήρυξη είναι έτοιμη. Τις τελευταίες ώρες, η γεμάτη ενθουσιασμό, ανάταση και έξαρση ατμόσφαιρα βαραίνει. Γιατί έρχονται συνέχεια μηνύματα ότι παλαιά στελέχη, που ήταν μαζί με τον πρόεδρο από την Ένωση Κέντρου, αρνούνται να έρθουν το πρωί. Διαφωνούν με βασικά σημεία της Διακήρυξης.

Διαφωνούν και με το ‘‘Σοσιαλιστικό’’ και με το ‘‘Κίνημα’’ του νέου ονόματος της παράταξης. Τα θεωρούν όλα ‘‘πολύ αριστερά’’. Πολύ προχωρημένα για τα ελληνικά δεδομένα.

‘‘Πάμε στο γραφείο’’, μου λέει ο Αντρέας. Είναι όπως το άφησε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Κάθεται στην παλιά πολυθρόνα. Μιλάει ήρεμα, σιγανά, κοφτά. ‘‘Θανάση, εγώ ήρθα εδώ για να αλλάξουμε την Ελλάδα’’. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τη λέξη ‘‘Αλλαγή’’. ‘‘Δεν με ενδιαφέρει να γίνω αρχηγός κάποιου παλαιού τύπου κόμματος, με παλιές, σκουριασμένες ιδέες’’. Μιλούσε επί ώρα για αυτήν την ‘‘Αλλαγή’’. ‘‘Εγώ θα προχωρήσω έστω κι αν αύριο με ακολουθήσει μόνο η νεολαία. Αυτούς θέλω. Ανάλαβε αύριο να έρθουν οι νεολαίοι και να καθίσουν στις πρώτες σειρές. Με αυτούς θα προχωρήσω. Πήγαινε τώρα να το οργανώσεις’’.

Στις 11 η ώρα το πρωί ήμασταν όλοι εκεί. Μαζί του.

‘‘Ανακοινώνουμε σήμερα την εκκίνηση ενός νέου πολιτικού Κινήματος, που πιστεύουμε ότι εκφράζει τους πόθους και τις ανάγκες του απλού Έλληνα, ενός Κινήματος που να ανήκει στον αγρότη, τον εργάτη, τον βιοτέχνη, τον μισθωτό, τον υπάλληλο, στη θαρραλέα και φωτισμένη

νεολαία μας. Τους καλούμε να πυκνώσουν τις τάξεις του. Να στελεχώσουν και να συμμετάσχουν στην κατεύθυνση ενός Κινήματος που θα προωθήσει ταυτόχρονα την εθνική μας ανεξαρτησία, τη λαϊκή κυριαρχία, την κοινωνική απελευθέρωση και τη Δημοκρατία σε όλες τι φάσεις της δημόσιας ζωής. […] Η σημερινή μας Διακήρυξη αποτελεί την πυξίδα που θα καθοδηγεί την πορεία μας προς μια νέα, αναγεννημένη, ανθρώπινη, σοσιαλιστική και δημοκρατική Ελλάδα, μια Ελλάδα που να ανήκει στους Έλληνες».

(Από τη «Διακήρυξη ΠΑΣΟΚ 3η Σεπτέμβρη 1974»)