Πώς ο Βενιζέλος ανέτρεψε τον Παπανδρέου

• Μπαρόζο προς Βενιζέλο: «Πρέπει να σκοτώσουμε το δημοψήφισμα»! Και το έκανε, ενώ δυο μέρες πριν ήταν φουλ υπέρ!
• Το τελεσίγραφο Ευάγγελου προς Γιώργο: Θα σου δώσουμε ψήφο εμπιστοσύνης και αμέσως μετά θα παραιτηθείς!
  

Τον σκοτεινό ρόλο που έπαιξε στην κρίσιμη Σύνοδο στις Κάννες τον Νοέμβριο του 2011, όπου κρινόταν το αύριο της Ελλάδας, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, υπουργός Οικονομικών τότε, κατά του πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, φωτίζει ο πρώην υπουργός Γιώργος Παπακωνσταντίνου μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του με τίτλο «GAME OVER: Η αλήθεια για την κρίση», που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
Με άλλη γραμμή ταξίδεψε στο όμορφο γαλλικό θέρετρο ο Βενιζέλος και με άλλη γύρισε στην Αθήνα. Από υποστηρικτής της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος που είχε αποφασίσει ο Παπανδρέου μεταβλήθηκε σε σκληρό κατήγορο! Και η μετάλλαξη αυτή δεν έγινε τυχαία. Οι «Financial Times» αποκάλυψαν ότι «στο τέλος της συνάντησης στις Κάννες, όπου προήδρευσε ο γάλλος Πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο Μπαρόζο πήρε παράμερα τον Βενιζέλο και του είπε χωρίς περιστροφές: “Πρέπει να σκοτώσουμε αυτό το δημοψήφισμα”».
Και το σκότωσε, όπως του είχε ζητήσει ο Επίτροπος Μανουέλ Μπαρόζο (ο οποίος κατηγορήθηκε αργότερα για οικονομικές ατασθαλίες). Και μάλιστα αστραπιαία:
«Με την άφιξη του κυβερνητικού αεροσκάφους τα χαράματα στην Αθήνα, ο Βενιζέλος έδωσε στη δημοσιότητα μια δήλωση με την οποία εξέφραζε την αντίθεσή του στο δημοψήφισμα. Είχε στηρίξει την πρωτοβουλία δύο ημέρες πριν, όταν την είχε ανακοινώσει ο πρωθυπουργός (την είχε μάλιστα ονομάσει σε ομιλία στη Βουλή “μια διαδικασία δημοκρατικά και εθνικά εκτονωτική και λυτρωτική’’). Η αλλαγή στάσης εκ μέρους του ήταν καθοριστική για την ακύρωση του δημοψηφίσματος», γράφει στο βιβλίο του ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου.
Και έτσι άρχισε η ελληνική τραγωδία, που συνεχίζεται τόσα χρόνια, χωρίς να φαίνεται έξοδος από το τούνελ. Από τις Κάννες ξεκίνησε και η ανατροπή του Γιώργου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία. Το σχέδιο είχε εκπονηθεί στα παρασκήνια. Και περίμεναν την… ευκαιρία. Αναφερόμενος σε εκείνα τα γεγονότα, ο Γ. Παπακωνσταντίνου σημειώνει:
«Καθώς έφταναν στη Βουλή για τη συζήτηση, στις 6 Νοεμβρίου, για ψήφο εμπιστοσύνης, την οποία είχε ζητήσει η κυβέρνηση, αρκετοί βουλευτές του ΠΑΣΟΚ έκαναν δηλώσεις στις κάμερες ζητώντας την παραίτηση του πρωθυπουργού. Ξεκαθάριζαν ότι θα ψήφιζαν θετικά μόνο εάν στη συνέχεια ο Παπανδρέου παραιτούνταν για να σχηματιστεί κυβέρνηση εθνικής ενότητας με άλλον επικεφαλής. Σχεδόν όλοι ανήκαν στο εσωκομματικό μπλοκ που στήριζε τον Βαγγέλη Βενιζέλο».

Μύριζαν μπαρούτι οι Κάννες…
Ας παραθέσουμε, όμως, όπως ακριβώς τα έχει καταγράψει στις σελίδες 301 – 307 ο πρώην υπουργός Οικονομικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου τα γεγονότα στις Κάννες και τις ανατροπές που προκάλεσαν στην Αθήνα, αλλάζοντας άρδην το πολιτικό σκηνικό, καθώς ο Βενιζέλος έγινε αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, κάτι που επιδίωκε χρόνια, και παράλληλα άνοιξε ο δρόμος στον Αντώνη Σαμαρά προς το πολυπόθητο Μαξίμου:
«Ο Έλληνας πρωθυπουργός έφτασε στις Κάννες συνοδευόμενος από τον υπουργό Οικονομικών, ο οποίος είχε μόλις βγει από το νοσοκομείο, όπου είχε εισαχθεί την προηγουμένη με κοιλιακούς πόνους από το στρες, τον αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών και τον Γιώργο Ζανιά. Μόλις έφτασε, οδηγήθηκε αμέσως σε μια συνάντηση με τη Γερμανίδα καγκελάριο, τον Γάλλο πρόεδρο, τους υπουργούς Οικονομικών των δύο χωρών, την επικεφαλής του ΔΝΤ, τον πρόεδρο του Γιούρογκρουπ, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον επίτροπο Ρεν. Σύμφωνα με πολλαπλές αφηγήσεις για τη συνάντηση, που είδαν στη συνέχεια το φως της δημοσιότητας, όλοι ήταν εξαιρετικά εκνευρισμένοι με το γεγονός ότι δεν είχαν ενημερωθεί από πριν για την εξαγγελία του δημοψηφίσματος, και ανησυχούσαν ότι έως ότου στηθούν οι κάλπες –ακόμα και ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα– η αναστάτωση στις διεθνείς αγορές θα είχε διαλύσει την Ευρωζώνη. Ο Έλληνας πρωθυπουργός επιχειρηματολόγησε για την ανάγκη οι πολίτες να αποφασίσουν κατά πόσο ενέκριναν την συμφωνία. Εξήγησε γιατί ένα δημοψήφισμα ήταν η μοναδική λύση. Εάν η αντιπολίτευση είχε στηρίξει την συμφωνία, το δημοψήφισμα δεν θα καθίστατο αναγκαίο.
Ακολούθησε μια εξαιρετικά δύσκολη και επιθετική συζήτηση, με πρωταγωνιστή τον οικοδεσπότη Γάλλο πρόεδρο, με συμμετέχοντες να μιλούν για ‘‘απογοήτευση’’ ή και ‘‘προδοσία’’. Ο Σαρκοζί είχε πειστεί από τους συνεργάτες του ότι με δεδομένη την παράδοση του γαλλικού γκολισμού υπέρ των δημοψηφισμάτων, θα ήταν υποκριτικό να ζητούσε από τον Παπανδρέου να ακυρώσει το δικό του. Αντί γι’ αυτό, είχε συμφωνήσει με τους υπόλοιπους (παρά επιμέρους διαφωνίες, όπως αυτή του Βαν Ρο­μπέι) να ζητήσουν από τον Έλληνα πρωθυπουργό να θέσει ένα απλό ερώτημα στον ελληνικό λαό: ναι ή όχι στο Ευρώ. Η Γερμανίδα καγκελάριος δεν ήταν ακριβώς στο ίδιο μήκος κύματος με τον Γάλλο πρόεδρο. Πιθανόν αυτό είχε να κάνει με το γεγονός ότι η ίδια είχε προειδοποιηθεί για την ιδέα του δημοψηφίσματος. Όταν είχε ενημερωθεί από τον Παπανδρέου, έναν μήνα πριν, του είχε πει πως αν ήταν να γίνει το δημοψήφισμα, καλύτερα να γινόταν μετά από μια συμφωνία. Ίσως επίσης να θεωρούσε ότι για εκείνη ήταν μια κατάσταση από την οποία θα έφευγε κερδισμένη έτσι κι αλλιώς. Εάν η Ελλάδα ψήφιζε να μείνει στο Ευρώ, αυτό θα σήμαινε ότι δεχόταν και τους κανόνες της Ευρωζώνης. Εάν, αντιθέτως, οι Έλληνες ψήφιζαν Όχι, η έξοδος από το Ευρώ θα αποτελούσε απόφαση της ίδιας της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, είχε αφήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων στον Γάλλο πρόεδρο, ο οποίος προήδρευε της συνάντησης. Στο τέλος της συνάντησης, όπως πολύ αργότερα αποκάλυψαν οι Financial Times, ο Μπαρόζο (τον οποίον, μαζί με τον Γιούνκερ και τον Βαν Ρομπέι, επίσης είχε προϊδεάσει για το δημοψήφισμα αρκετούς μήνες νωρίτερα ο Παπανδρέου) πήρε παράμερα τον Βενιζέλο και του είπε χωρίς περιστροφές: “Πρέπει να σκοτώσουμε αυτό το δημοψήφισμα”».

Πήγε στις Κάννες υπέρ του δημοψηφίσματος και επέστρεψε μεταλλαγμένος…
«Παρά την επίθεση που είχε δεχτεί», σημειώνει στο βιβλίο του ο Γ. Παπακωνσταντίνου, «όταν τελείωσε η συνάντηση, ο Παπανδρέου θέλησε να φανεί αισιόδοξος στις τηλεοπτικές κάμερες που τον περίμεναν, επιμένοντας –χωρίς λεπτομέρειες– ότι το δημοψήφισμα θα πραγματοποιούνταν. Με την άφιξη του κυβερνητικού αεροσκάφους τα χαράματα στην Αθήνα, ο Βενιζέλος έδωσε στη δημοσιότητα μια δήλωση με την οποία εξέφραζε την αντίθεσή του στο δημοψήφισμα. Είχε στηρίξει την πρωτοβουλία δύο ημέρες πριν, όταν την είχε ανακοινώσει ο πρωθυπουργός (την είχε μάλιστα ονομάσει σε ομιλία στη Βουλή ‘‘μια διαδικασία δημοκρατικά και εθνικά εκτονωτική και λυτρωτική’’). Η αλλαγή στάσης εκ μέρους του ήταν καθοριστική για την ακύρωση του δημοψηφίσματος.
Έχοντας όλον τον κόσμο απέναντι και με τον ίδιο τον υπουργό Οικονομικών να τον αποκηρύσσει δημόσια, ο Παπανδρέου θεώρησε ότι δεν είχε άλλη επιλογή, και την επόμενη ημέρα ανακοίνωσε την ακύρωση του δημοψηφίσματος. Εξάλλου, δεν πίστευε ότι μπορούσε να συγκεντρώσει τις απαραίτητες 151 ψήφους για να εγκρίνει η Βουλή τη διεξαγωγή του. Αυτό διευκολύνθηκε και από την αλλαγή στάσης του Σαμαρά και τη δήλωσή του ότι θα στήριζε επιτέλους τη συμφωνία – κάτι που οι Ευρωπαίοι ζητούσαν επιμόνως από την αρχή. Η οργή στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα με τη στάση του Σαμαρά απέναντι στο Μνημόνιο ήταν γνωστή από καιρό. Ο Μπαρόζο αλλά και η Μέρκελ τον είχαν επανειλημμένα πιέσει προς την κατεύθυνση της συναίνεσης. Εκείνη τη στιγμή, κατάλαβε ότι η στήριξη της συμφωνίας ήταν ο μόνος τρόπος για να αποτραπεί το δημοψήφισμα, το οποίο για τον ίδιο θα ήταν καταστροφικό».

Θα είχε κερδίσει το δημοψήφισμα αν…
Ως προς το θέμα του δημοψηφίσματος, ο πρώην υπουργός έχει σαφή άποψη:
«Ήταν τελικά το δημοψήφισμα τόσο κακή ιδέα; Η λογική του Παπανδρέου ήταν απλή. Όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης (και μεγάλο μέρος του ΠΑΣΟΚ) προσποιούνταν ότι η χώρα μπορούσε ταυτόχρονα να παραμείνει στο Ευρώ και να απορρίψει το Μνημόνιο. Αυτή η άποψη είχε δηλητηριάσει τους Έλληνες πολίτες, και καθιστούσε αδύνατη τη συνέχιση της προσπάθειας. Ο μόνος τρόπος για να σπάσει ο φαύλος κύκλος ήταν ένα δημοψήφισμα με το οποίο οι Έλληνες πολίτες –αλλά πρωτίστως και τα πολιτικά κόμματα– θα έρχονταν προ των ευθυνών τους. Η επιλογή να προχωρήσει σε διεξαγωγή εκλογών κατ’ αυτόν δεν υπήρχε – η χώρα είχε αναλάβει δεσμεύσεις έναντι των εταίρων και έπρεπε να οργανώσει τη σύνθετη διαδικασία για το PSI. Ο Παπανδρέου θα είχε κερδίσει το δημοψήφισμα εάν αυτό είχε πραγματοποιηθεί, όπως και να είχε διατυπωθεί η ερώτηση. Τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η ΝΔ θα είχαν στηρίξει το Ναι. Μια θετική έκβαση θα είχε διαλύσει την πλαστή αντίθεση ανάμεσα στους μνημονιακούς και τους αρνητές του Μνημονίου, και ίσως έτσι να είχαμε αποφύγει τρεις διαδοχικές εκλογές και ένα τρίτο μνημόνιο και μια ‘‘κυβέρνηση της Αριστεράς’’, τέσσερα χρόνια αργότερα. Μια θετική έκβαση θα είχε επίσης δώσει στον Παπανδρέου μια σαφή εντολή, ένα νέο ξεκίνημα. Και ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους το πολέμησαν τόσοι πολλοί στο εσωτερικό. Το λάθος του Παπανδρέου δεν ήταν στη σύλληψη της ιδέας. Ήταν στην εφαρμογή. Αφήνοντας εκτός σχεδιασμού τους άλλους Ευρωπαίους ηγέτες, δημιούργησε εξωτερική αμφισβήτηση, πάνω στην οποία πάτησαν όσοι ήθελαν να επισπεύσουν την πτώση της κυβέρνησης, και την εκμεταλλεύτηκαν στο εσωτερικό».

Η ανατροπή…
Στη συνέχεια ο κ. Παπακωνσταντίνου αναφέρεται με λεπτομέρειες στα γεγονότα που ακολούθησαν μετά τη ματαίωση του δημοψηφίσματος:
«Από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός πήρε πίσω την πρόταση για δημοψήφισμα και ο Σαμαράς δήλωνε ότι θα στήριζε τη συμφωνία, είχε ανοίξει ο δρόμος για μια κυβέρνηση ευρύτερης αποδοχής, αλλά και για την αποχώρηση του ίδιου του Παπανδρέου. Καθώς έφταναν στη Βουλή για τη συζήτηση, στις 6 Νοεμβρίου, για ψήφο εμπιστοσύνης, την οποία είχε ζητήσει η κυβέρνηση, αρκετοί βουλευτές του ΠΑΣΟΚ έκαναν δηλώσεις στις κάμερες ζητώντας την παραίτηση του πρωθυπουργού. Ξεκαθάριζαν ότι θα ψήφιζαν θετικά μόνο εάν στη συνέχεια ο Παπανδρέου παραιτούνταν για να σχηματιστεί κυβέρνηση εθνικής ενότητας με άλλον επικεφαλής. Σχεδόν όλοι ανήκαν στο εσωκομματικό μπλοκ που στήριζε τον Βαγγέλη Βενιζέλο. […]
Υπεραμύνθηκε (ο Γ. Παπανδρέου) της ιδέας να εκφραστούν οι πολίτες για τη συμφωνία μέσα από ένα δημοψήφισμα, κατηγορώντας την αντιπολίτευση για τη στάση της (‘‘Τι φοβόντουσαν;’’), αλλά και όλους όσοι –στην αντιπολίτευση αλλά και εντός του ΠΑΣΟΚ– είχαν εύκολη την κριτική στην κυβέρνηση όταν οι ίδιοι αποτελούσαν μέρος του προβλήματος (‘‘Μίλησαν όμως ποτέ, προηγουμένως, για τις ευθύνες που έχουν και προσωπικά, τόσα χρόνια που κυβέρνησαν και οδήγησαν τη χώρα στην παρακμή; Ως υπουργοί, παλαιότερα, τι έκαναν; Πόσο άλλαξαν το κράτος; Πόσα ελλείμματα δημιούργησαν; Πόσοι φίλοι τους διορίστηκαν στο Δημόσιο;’’). Επανέλαβε ότι δεν τον ενδιέφερε το πολιτικό του μέλλον (‘‘Το έχω πει, το ξαναλέω, το έχω πει εδώ, το λέω και στο εξωτερικό: Δεν με ενδιαφέρει εάν εγώ δεν ξαναεκλεγώ’’). Το μόνο που ήθελε ήταν να προστατέψει την προσπάθεια των δύο τελευταίων ετών. Προς αυτήν την κατεύθυνση, θα εργαζόταν για τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης ευρείας συνεργασίας, και θα προχωρούσε σε συνεννόηση με τα υπόλοιπα κόμματα ‘‘για τη σύνθεση, ακόμα και για τον επικεφαλής αυτής της κυβέρνησης’’».

Τα παζάρια…
«Ήταν μια ιδιαίτερα αξιοπρεπής, συναισθηματική και θαρραλέα πολιτική ομιλία. Κέρδισε την ψηφοφορία, με τους 153 εναπομείναντες βουλευτές του ΠΑΣΟΚ να δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Ήταν όμως μια πύρρειος νίκη. Παπανδρέου και Σαμαράς συμφώνησαν ότι θα σχηματιζόταν νέα κυβέρνηση. Η αποστολή της θα ήταν να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές –αυτή ήταν η εμμονή και σχεδόν το μόνο ενδιαφέρον του Σαμαρά– αφού όμως υλοποιήσει τις αποφάσεις της Συνόδου του Οκτωβρίου. Ο Λουκάς Παπαδήμος γρήγορα αναδείχθηκε ενδεδειγμένη επιλογή, τόσο στην Αθήνα όσο και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Είχε πρόσφατα ολοκληρώσει τη θητεία του ως α­ντιπροέδρου της ΕΚΤ, διέθετε τις απαραίτητες δεξιότητες για να χειριστεί το δύσκολο ζήτημα της αναδιάρθρωσης, αλλά είχε και την εμπιστοσύνη της Ευρώπης – κρίσιμο για τις δύσκολες στιγμές που περνούσε η χώρα. Είχε επίσης αναλάβει σύμβουλος του Γιώργου Παπανδρέου μετά τη λήξη της θητείας του στην ΕΚΤ, είχε συμμετάσχει και μαζί μου σε αρκετές διαπραγματεύσεις με την Τρόικα και είχε, κατά συνέπεια, άμεση γνώση των εξελίξεων. Ήταν η πρόταση του Παπανδρέου, αλλά ο Σαμαράς τον απέρριψε – ήταν ‘‘τραπεζίτης’’.
Τις επόμενες ημέρες ονόματα διέρρεαν, συζητιόνταν και τελικά αποσύρονταν. Ένα από αυτά ήταν του Νικηφόρου Διαμαντούρου, μέχρι πρότινος Ευρωπαίου διαμεσολαβητή. Άλλος ένας διακεκριμένος Έλληνας με διεθνή αναγνώριση. Τα ονόματα του προέδρου της Βουλής Φίλιππου Πετσάλνικου και του πρώην προέδρου Απόστολου Κακλαμάνη συζητήθηκαν επίσης ως λύσεις οι οποίες είχαν θεσμικά χαρακτηριστικά».

Το τέλος μιας εποχής…
«Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου συγκάλεσε το τελευταίο του Υπουργικό Συμβούλιο, την Τρίτη, τέσσερις ημέρες μετά την ψήφο εμπιστοσύνης, ήμασταν ακόμα στο σκοτάδι. Οι συζητήσεις για τον νέο πρωθυπουργό δεν φαίνονταν να καταλήγουν κάπου. Ο υπουργός Οικονομικών μάς ενημέρωσε ότι το Γιούρογκρουπ ζητούσε πέντε υπογραφές για το νέο πρόγραμμα. Πέρα από τις καθιερωμένες, του υπουργού Οικονομικών και του Διοικητή της ΤτΕ, ήταν επίσης αναγκαίο να υπογράψουν τόσο ο νέος πρωθυπουργός όσο και οι ηγέτες του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Στο τέλος της συνεδρίασης, ο πρωθυπουργός ζήτησε τις παραιτήσεις μας. Ήταν το τέλος μιας εποχής.
Την Τετάρτη, οι φήμες έδιναν και έπαιρναν αλλά δεν φαινόταν λευκός καπνός. Γύρω στο μεσημέρι, συνάντησα στη Βουλή τη Ρεγγίνα Βάρτζελη, γενική γραμματέα του γραφείου του πρωθυπουργού, από τις παλαιότερες συνεργάτιδες του Παπανδρέου. Του τηλεφωνήσαμε από κοινού. Στη συνέχεια μίλησα με τον Παπαδήμο, ο οποίος μετά την αρχική επικοινωνία με τον Παπανδρέου, μερικές ημέρες νωρίτερα, ανέμενε και αυτός τις εξελίξεις. Συζητήσαμε για την κατάσταση, επιβεβαίωσε τη διαθεσιμότητά του αλλά και τις προϋποθέσεις που θεωρούσε απαραίτητες ώστε να αναλάβει. Μετά μίλησαν μεταξύ τους και κατέληξαν σε συμφωνία».